BİLGİ GÜÇTÜR !
‎ AMA BİLGİNİN PAYLAŞILMASI DA GÜÇTÜR.‎ ‎

Kamuda Mevzuat ve Karar Erişim Uygulamalarına Kısa bir Bakış

Bilişim toplumuna geçiş sancılarını yaşamakta olduğumuz bugünlerde bilgisayarlaşmanın hukuk ‎alanına getirebileceği en önemli katkılardan birisi olan mevzuat ve karar erişim sistemleri ‎konusundaki uygulamalara kısa bir bakış yararlı olacaktır. Bu düşünce ile ülkemizdeki durumu, biraz ‎yüzeysel olarak da olsa incelemek istedik.. Bu yazıda, Yargıtay, Danıştay ve Sayıştay’da ve ‎Başbakanlıkta yürütülmekte olan uygulamalarnele alınmıştır. Anayasa Mahkemesi için TUBİTAK-‎BİLTEN tarafından hazırlanmakta olan sistemle ilgili bilgileri ise, projeyi yürütmekte olan Yazılım ‎Geliştirme Grubunun koordinatörü Sayın Özlem Masaacıoğlu’nun kaleminden okuyacaksınız. Diğer ‎taraftan, hukukta bilgisayar uygulamalarının kullanıcı ucundaki en önemli kesimlerden birisi olan ‎avukatlık alanından bir örnek vermek amacıyla Sayın Avukat Osman Macit Söylemez’in kısa bir ‎açıklamasını da bu sayfalarda bulacaksınız.
‎ Özel sektörde aynı veya benzeri hizmetleri sunan firma ve yazılımların ele alınmamış olmasının ‎İncelemenin önemli bir eksikliği olduğunun farkındayız. Ancak, kar amaçlı uygulamalarla kamu ‎hizmeti niteliğindeki uygulamaların aynı değerlendirmeye tabi tutulmasının varılacak sonuçlara ‎biraz bulanıklık getirebileceği endişesi ile incemenin kapsamı dar tutulmuştur. Belki ilerde her iki ‎kesimi karşılaştırmalı olarak inceleyip buradan kamu ve özel kesimlerin etkinlik ve verimlilik ‎açısından irdelenmesine gidilebilir.
‎ ‎

Amaç ve tanım‎

Mahkemeler, herhangi bir olay hakkında karar verirken, olaya tatbik edilecek kanun, tüzük vb.de. yer ‎alan hükümleri eksiksiz ve doğru olarak bilmek durumundadırlar. Bunun yanında, benzer olaylar ‎hakkında başka mahkemeler tarafından daha önce verilmiş olan kararlar da konuya ışık tutar.
‎ Hukuk sistemizde, Anglo-sakson hukukunda olduğu gibi önceden verilmiş yargı kararları yeni ‎verilecek kararlar açısından bağlayıcı olmamakla beraber, tarafların iddialarında haklı olduklarının ‎ispat etmelerine yardımcı olmaktadır. Bu bakımdan, gerek yargıçlar ve gerek davanın tarafları, ‎mevzuat hükümlerine ek olarak. emsal karar adı verilen eski yargı kararlarını da yakından izlemek ‎ihtiyacını duyarlar. Bilişim teknolojileri, bu konuda büyük kolaylıklar ve olanaklar sağlamaktadır. ‎Karar Erişim Sistemi denince Emsal kararlarının veri tabanı yaklaşımı ile derlenmesini ve metin ‎sorgulama yoluyla ilgililerin yararlanmasını sağlayan uygulamalar anlaşılmaktadır.
‎ ‎

Tablolar‎

Yukarda sözü edilen kurumlarda yürütülmekte olan karar erişim uygulamaları hakkında edindiğimiz ‎bilgiler özet olarak aşağıdaki tablolarda gösterilmiştir. Bu tabloların, incelenen uygulamalar ‎hakkında üstten bir bakış için yeterli ölçüde fikir verebileceüni umuyoruz.
‎ Bu tabloların incelenmesinde hemen göze çarpan bir iki hususun altını çizelim:
‎ ‎

Ayrı adacıklar‎

Aslında aynı kullanıcı gruplarına hizmet vermesi gereken sistemler, ayrı adacıklar içinde ele ‎alınmaktadır. Bu yüzden, bir konudaki mevzuatı veya yüksek mahkeme içtihatlarını görmek isteyen ‎bir ilgili, her bir sisteme ayrı ayrı baş vurmak zorunda kalacaktır. Ayrı amaçlarla, ayrı konumlarda ve ‎ayrı örgüt yapılarına sahip olarak kurulmuş olan kamu kurumlarının tek bir sistem içinde ‎toplanmalarını beklemek pek gerçekçi olmasa da bu kurumların, sistemlerini oluştururken bilgi ‎alışverişinde bulunmuş olmaları ve belli ölçüde işbirliği yapmaları daha uygun olurdu diye ‎düşünüyoruz.
‎ ‎

Farklı yapılar‎

Kurulmuş olan sistemler, yukarda değinilen eksikliğin sonucu olarak donanım, tasarım ve yazılım ‎açılarından çok farklı yapılara sahip bulunmaktadırlar. Öyle ki, bütün sistemler yeniden ‎oluşturulmadan, kullanıcı ucunda bile bir bütünlük görüntüsü elde etmek mümkün görülmemektedir. ‎Kullanıcı, her bir sistemi ayrı ayrı inceleyip her birinin kişisel özelliklerini öğrenmek zorundadır.
‎ ‎

İzlem ve gözlemler‎

Tabloların incelenmesinden doğrudan doğruya çıkarılamayacak olmakla beraber, gerek ‎incelemelerimiz sırasındaki izlenimlerimize ve gerek kendi deneyimlerimize dayanarak birkaç ‎noktaya daha parmak basmak gerekmektedir. Ama önce metin sorgulama sistemlerinin tasarımında ‎karşılaşılan sorunlar konusunda kısa bir parantez açalım:
‎ ‎

Bilgilerin derlenmesi‎

Veri tabanının oluşturulmasında ilk karşılaşılan sorun veri tabanına konulacak bilgilerin ‎derlenmesidir. Tasarımcıyı doğrudan ilgilendirmeyen bu sorun uygulamanın başarıya ulaşması için ‎yaşamsal önemdedir. Zira en mükemmel sistemi oluştursanız da bu sisteme dahil edilecek bilgiler ‎eksiksiz, düzenli ve zamanında derlenemiyorsa çabalar boşuna gidecektir.
‎ ‎

Düzenleme işlemleri‎

Derlenen bilgiler çoğu kez doğrudan veri tabanına aktarılmaya uygun değildir. Özetlenmesi ‎fazlalıkların çıkarılması, tekerrürlerin ayıklanması, formatının yeniden düzenlenmesi gibi işlemler ‎gerekli olmaktadır.
‎ Serbest metin sorgulama yöntemi kullanılacaksa, eş anlamlı veya eş yazımlı sözcüklerin ‎tanımlanması, ayrıca sorgulanmanın etkinliğini artırmak için metinlerde çok sık geçen sözcüklerle ‎bağlaç, edat vb. nin belirlenmesi ve metinlerin belli kategorilere ayrılması gereklidir.
‎ Anahtar sözcükle arama yöntemine başvurulacaksa, bir anahtar sözcükler listesi saptanmalı ve bu ‎liste sık sık gözden geçirilmelidir.
‎ ‎

Aksaklıklar‎

Gerek bilgilerin toplanması ve gerek düzenleme işlemleri ile ilgili bütün çalışmaların, veri tabanının ‎konusu olan bilgiler hakkında teknik bilgiye sahip kişi veya ekiplerce yapılması gerektiği açıktır. ‎Uygulamalarda bu konularda büyük aksaklıklara rastlandığı görülmektedir. İşte, yazının başlığında ‎yer alan bilginin paylaşılmasındaki güçlükler de daha çok bu alandan kaynaklanmaktadır.
‎ ‎

Bilgi akışı ‎

Özellikle yargı kararları ile bilgilerin derlenmesinde yaşanmakta olan zorluklar insanı karamsarlığa ‎itecek boyutlardadır. Konuyu biraz daha açalım: Bütün yargı kararlarının veri tabanına alınması, veri ‎tabanının hacmini gereksiz olarak büyüteceği ve sistemin etkinliğini azaltacağı için, bütün kararların ‎değil, özgün kararların işlenmesi söz konusu olmaktadır. Diğer bir deyişle yargı kararlarının bir ‎elemeye, ayıklanmaya tabi tutulmaları ve sisteme girilecek kararların belirlenmesi ve gerekiyorsa ‎özetlenmeleri gerekmektedir. İşte bu konuda, en hafif deyimiyle, büyük tıkanıklık vardır. Bilgiler ‎sisteme düzenli, eksiksiz ve zamanında aktarılamamaktadır.
‎ Bu bir ölçüde mahkemelerin iş yükünün fazlalağından kaynaklanmakta olduğundan bir dereceye ‎kadar hoş görülebilir. Ama burada kolayca hoş görülemeyecek başka faktörlerin de rol oynadığı ‎anlaşılmaktadır. Yapılan işin yararına tam olarak inanılmaması, bilgisayar okur yazarlağının ‎yaygınlaşmamış olması bu faktörler arasında sayılabilir. İncelemelerimiz sırasında yargı kararlarının, ‎kararla doğrudan ilgili olanlar dışında kalan kişi ve kurumlarca bilinmesinin kıskançlık, kararın ‎doğruluğuna güvensizlik gibi çeşitli nedenlerle bilinçli olarak engellenmesinin de söz konusu ‎olabileceği izlenimini edindiğimizi burada üzülerek ifade etmemiz icap ediyor.
‎ ‎

Yararlanma‎

Hepimizin bildiği gibi teknik açıdan bir bilişim sisteminin iyi bir biçimde kurulmuş olması sistemden ‎beklenen sonucun alınmasına yeterli olmamaktadır. Başarı için kullanıcıların aktif katılımı da ‎sağlanmalıdır. İncelemelerimiz sırasında sistemin sağladığı olanaklardan kurum içinde dahi, ‎bilgisayar korkaklığı gibi nedenlerle, çok az yararlanılmakta olduğunu, bazı kurumların kurum dışına ‎hiç hizmet veremediğini, kurum dışına hizmet verildiği hallerde de bu hizmetlerin, çoğu kez teknik ‎imkansızlıklar nedeniyle, çok kısıtlı kaldığını gözlemledik.
‎ ‎

Sonuç‎

Bilişim toplumunda, bilginin üretiminin hızlanması yanında, bilginin birikiminin artması ve ‎paylaşımının etkinleşmesi de söz konusudur. Diğer taraftan saydamlık, demokratik sistemin önemli ‎bir koşuludur. Bu bakımdan, büyük emek ve para sarf ederek kurulmuş olan karar erişim ‎sistemlerinden ilgililerin tam olarak yararlanamamakta olmalarına üzülüyor ve bu durumun ‎iyileştirilmesi için vakit geçirilmeden bir şeyler yapılmasını diliyoruz.‎